Diecezja Ełcka powołana do istnienia przez papieża Jana Pawła II z dniem 25 marca 1992 roku, została utworzona z obszaru wyłączonego z diecezji łomżyńskiej oraz diecezji warmińskiej. Pierwszym biskupem ełckim został ks. bp Wojciech Ziemba, dotychczasowy biskup pomocniczy warmiński. Obecnie biskupem ełckim jest bp Jerzy Mazur.

Patronowie: NAJŚWIĘTSZA MARYJA PANNA MATKA KOŚCIOŁA,  św. Wojciech Biskup i Męczennik, św. Brunon Bonifacy Biskup i Męczennik

Katedra: Kościół pw. Św. Wojciecha w Ełku

Konkatedry: Kościół pw. NMP Matki Kościoła w Gołdapi oraz Kościół pw. Św. Aleksandra w Suwałkach

Kapituły Kanonickie: Ełcka Kapituła Katedralna, Sambijska Kapituła Konkatedralna, Kapituła Kolegiacka Sejneńsko-Wigierska

Diecezja ełcka jest położona na północno-wschodnim krańcu Polski. Od północy graniczy z Rosją (Obwód Kaliningradzki), od północnego-wschodu graniczy z Litwą i Białorusią. W strukturze kościelnej graniczy z archidiecezją warmińską, archidiecezją białostocką i diecezją łomżyńską. Powierzchnia diecezji to 11.000 km2, a zamieszkuje ją 417.804 mieszkańców, w tym ok. 398.572 katolików. Największe miasta na terenie diecezji ełckiej to: Suwałki (69.786 mieszkańców); Ełk (62.125), Augustów (30.135), Giżycko (29.236).

Przez terytorium diecezji ełckiej przechodzi granica dwóch kulturowych i historycznych regionów: Mazur i ziemi Suwalsko-Augustowskiej, co sprawia, że jest to obszar bogaty w piękno przyrody i pełen walorów turystycznych. Piękno rzek i jezior obficie obecnych na terenie Mazur, Suwalszczyzny i Pojezierza Augustowskiego przyciąga stale rzesze turystów, zaś wśród nich przed laty pięknem tutejszej przyrody zachwycał się Karol Wojtyła, późniejszy papież Jan Paweł II. Dla upamiętnienia Jego obecności na terenach diecezji ełckiej przygotowane zostały Papieskie Szlaki: kajakowe i rowerowe. Bp Wojciech Ziemba, witając Papieża Jana Pawła II w Ełku w 1999 roku, tak opisał diecezję ełcką: „Jest to ziemia piękna i użyźniona odwieczną modlitwą kamedulskich mnichów oraz tutejszych mieszkańców. Ofiarujemy Ci ziemię Twoich wspomnień: wzburzonych fal wigierskiego jeziora, leniwej Czarnej Hańczy, przepastnych puszcz przeciętych jasną wstęgą Augustowskiego Kanału, na który – jakby różańcowe paciorki – nanizano jeziora oraz pełne ptactwa i kwiatów łąki i bagniska”.

Pomimo tego, iż diecezja ełcka obejmuje jeden z mniej rozwiniętych gospodarczo obszarów Polski, nacechowany jest wielką gościnnością i życzliwością mieszkańców. Wyjątkowy charakter diecezji ełckiej podkreślają wspólne granice Polski z innymi krajami: Rosją, Litwą i Białorusią. Wśród nich na szczególną uwagę zasługuje naród Litewski, gdyż jego przedstawiciele zamieszkują tereny i parafie przygraniczne i są w nich żywo obecne.

Naszych diecezjan charakteryzuje pobożność tradycyjna, umiłowanie Eucharystii, kult Matki Bożej oraz duchowość pielgrzymkowa. Na terenie diecezji ełckiej i w bliskim sąsiedztwie, w kraju i za granicą, znajduje się wiele Sanktuariów, do których pieszo lub autokarami  pielgrzymują wierni z okolic. Warto wymienić diecezjalne Sanktuaria Maryjne: Ełk, Studzieniczna, Sejny, Krasnybór, Rajgród; Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Ełku i Suwałkach, Sanktuarium Krzyża Św. w Olecku  oraz Sanktuarium św. Brunona w Giżycku.

Diecezja ełcka to 152 wspólnoty parafialne, piękne świątynie i miejsca naznaczone niegdyś obecnością zakonów kontemplacyjnych: kompleks pokamedulski na Wigrach i podominikański w Sejnach. Z terenów diecezji ełckiej wywodzą się także błogosławione:

Bł. Marianna Biernacka – Urodzona i ochrzczona w 1888 roku w Lipsku. Aresztowana 1 lipca 1943 roku. Zginęła śmiercią męczeńską 13 lipca 1943 roku w Naumowiczach k. Grodna. Beatyfikowana 13 czerwca 1999 roku przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

Bł. s. Kanizja Eugenia Mackiewicz CSFN – Ze Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek. Urodzona 27 września 1904 roku w Suwałkach. Ochrzczona w parafii pw. św. Aleksandra w Suwałkach, do zakonu wstąpiła 24 lipca 1933 roku. Zginęła śmiercią męczeńską 1 sierpnia 1943 roku w Nowogródku. Beatyfikowana 5 marca 2000 roku przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

Bł. s. Sergia Julia Rapiej CSFN – Ze Zgromadzenia Sióstr Nazaretanek. Urodzona 18 sierpnia 1900 roku we wsi Rogożyn (parafia Lipsk). Do zakonu wstąpiła 25 grudnia 1922 roku. Zginęła śmiercią męczeńską 1 sierpnia 1943 roku w Nowogródku. Beatyfikowana 5 marca 2000 roku przez Ojca Świętego Jana Pawła II.

Diecezja Ełcka rozpoczęła również proces beatyfikacyjny Sługi Bożego, ks. Kazimierza Aleksandra Hamerszmita, kapłana diecezji łomżyńskiej, wieloletniego Proboszcza parafii pw. św. Aleksandra w Suwałkach.

Historia Diecezji:

Ojciec Święty Jan Paweł II bullą „TOTUS TUUS POLONIAE POPULUS”, z dnia 25 marca 1992 roku, dokonał reorganizacji diecezji i prowincji kościelnych w Polsce: utworzył nowe diecezje i metropolie, potwierdził już istniejące, określił granice wszystkich diecezji i ich przynależność metropolitalną” – donosi dekret Nuncjatury Apostolskiej z dnia 25 marca 1992 r. o ustanowieniu i określeniu granic nowych diecezji i prowincji kościelnych w Polsce oraz przynależności metropolitalnej poszczególnych diecezji. Pierwszym Biskupem Ełckim został bp Wojciech Ziemba.

Dekanaty, które weszły w skład nowo utworzonej Diecezji Ełckiej: Biała Piska, Ełk, Filipów, Giżycko, Gołdap, Mikołajki Mazurskie, Olecko, Pisz, Węgorzewo (z diecezji warmińskiej); Augustów-Wschód, Augustów-Zachód, Lipsk, Sejny, Suwałki-Południe, Suwałki-Północ, Rajgród (z diecezji łomżyńskiej).

Dotychczasowa Kapituła Kolegiacka w Gołdapi staje się Sambijską Kapitułą Konkatedralną w Gołdapi.

Ks Biskup Wojciech Ziemba zanotował:

„Dnia 25 marca 1992 roku o godz. 12-tej została podana do publicznej wiadomości decyzja Ojca Świętego o nowej administracji kościelnej w Polsce. W tym samym dniu, o godz. 18-tej, w katedrze ełckiej miało miejsce kanoniczne objęcie władzy w diecezji ełckiej przez jej pierwszego biskupa.

Powołanie nowych diecezji miało swoje uzasadnienie przede wszystkim ze strony duszpasterskiej: chodziło o usprawnienie funkcji duszpasterskiej i administracyjnej Kościoła. W wielu wypadkach decyzje te były od dawna oczekiwane. Utworzenie Wikariatu Biskupiego w Ełku, w ramach jeszcze diecezji warmińskiej, na czele którego został ustanowiony biskup pomocniczy diecezji warmińskiej bp Józef Wysocki – dawało pewne przesłanki do przypuszczeń, że w przyszłości można liczyć się z Ełkiem, jako stolicą nowej diecezji. Tak samo można interpretować powołanie do istnienia Sambijskiej Kapituły Kolegiackiej w Gołdapi z wyraźnym nawiązaniem do istniejącej od czasów Reformacji diecezji sambijskiej”.