Wystawa pt. „Wojna polsko – bolszewicka 1919 – 1920. Kierunek północno –wschodni” powstała w Oddziałowym Biurze Edukacji Narodowej IPN w Białymstoku dla uczczenia setnej rocznicy wojny z bolszewikami. Autorem jest pracownik OBEN IPN Waldemar Tyszuk, zaś od strony plastycznej opracowała ekspozycję Magdalena Pietraszko.
Czas pandemii nie ułatwiał peregrynacji wystawy po regionie. Dlatego, gdy kilka tygodni temu można było zauważyć odpływ epidemicznej fali a obostrzenia powoli zaczęły odchodzić w przeszłość, z inicjatywy Starostwa Powiatowego w Piszu we współpracy z Parafią św. Jana Chrzciciela sprowadzono ekspozycję do Pisza. Nie było to wszak miejsce przypadkowe.
W lipcu 1920 r. nacierający bolszewicy przycisnęli do ówczesnej granicy z Prusami Wschodnimi znaczny oddział Wojska Polskiego, który został na kilka tygodni internowany w Orzyszu. A gdy w połowie sierpnia los wojny odwrócił się na korzyść młodego państwa polskiego, sytuacja się powtórzyła z innymi aktorami w roli internowanych. Przez granicę polsko – niemiecką do Orzysza trafiło kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy bolszewickich! Wkrótce potem pokonana Rosja zgodziła się na zawieszenie broni, a w marcu 1921 r. został zawarty pokój w Rydze. Obchodzimy więc w tym roku setną rocznicę tego traktatu, w okresie niepodległości określającego wschodnią granicę II Rzeczypospolitej.
Traktat ryski pośrednio wiąże także się z lokalną, piską historią. Oto w tym roku mija 50. rocznica pierwszego procesu politycznego epoki Gierka. Historycy nazwali go: „proces piski o traktat ryski”, bowiem w 1971 r. przed piskim sądem na ławie oskarżonych zasiadł warszawski dziennikarz Wojciech Ziembiński za głoszenie prawdy o militarnych i dyplomatycznych zmaganiach z bolszewikami w latach 1919 – 1921.
Wystawa trafiła do Pisza pod koniec maja 2021 r. Rozstawiona na terenie przykościelnym, w tle szachulcowych murów zabytkowego kościoła św. Jana Chrzciciela, prezentowała się intrygująco. Na kilku stelażach dwustronne tablice opowiadały o wyprawie wileńskiej w kwietniu 1919 r., zimowych walkach o Dyneburg (1919/1920), bolszewickiej ofensywie, zmaganiach o Łomżę i Białystok, działalności komunistycznych renegatów spod znaku Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polskiego i polskiej kontrofensywie znad Wieprza oraz bitwie niemeńskiej. Zdjęcia, często mało znane, czasem koloryzowane, dokumenty, afisze i odznaki poszczególnych formacji uczestniczących w bojach. Na wystawie znalazło się miejsce na udział lotników, działalność polskich wojsk ochotniczych oraz rokowania w Rydze. Sprawy wojskowe, polityczne i los ludności cywilnej. Ciekawie opowiedziana historia sprzed około 100 lat!
Uroczyste otwarcie wystawy odbyło się w niedzielę 23 maja, po Mszy świętej. Podczas wydarzenia głos zabierali: gospodarz miejsca proboszcz parafii ks. dr Wojciech Kalinowski, poseł na Sejm RP Jerzy Małecki oraz autor wystawy Waldemar Tyszuk. Całość prowadził niżej podpisany – inicjator piskiego wernisażu i równocześnie przedstawiciel piskiego samorządu powiatowego. Podczas spotkania, mieszkańcy miasta otrzymali katalogi wystawy. Wydarzenie obszernie racjonowało Polskie Radio Olsztyn oraz TVP Olsztyn, za co organizatorzy składają serdeczne podziękowania. W kolejnych tygodniach niejednokrotnie w pobliżu ekspozycji kręcili się mieszkańcy Pisza oglądający zdjęcia, w tym sporo młodzieży. A przecież to fundament, by z patriotycznymi treściami docierać do młodego pokolenia.
Waldemar Brenda
